کلید حل مشکل عظیم است بسم الله الرحمن الرحیم است
دلایل مخالفت آموزگاران با اجرای طرح ارزش یابی توصیفی و راهکارهای آن
جهت ارائه به فراخوان مقاله ارزش یابی کیفی – توصیفی
محور موضوع آزاد
علی اکبر رئیس پور
دلایل مقاومت در برابر ارزشیابی توصیفی و راه های مقابله با آن
مقدمه:
اگر قرار باشد تا دلایل مقاومت معلمین ابتدایی را در برابر ارزشیابی توصیفی بررسی کنیم باید در ابتدا مقایسه ای از ارزشیابی کمی داشته باشیم. (البته بعد از بیان تعریف ارزشیابی)
نگاهی و مقایسه ای با عملکرد معلمین در این دو مقوله را باید در نظر گرفت.
در این مقاله سعی بر این است تا شرایط انجام ارزشیابی توصیفی ارائه گردد و بررسی دلایل عدم رغبت معلمین و راهکارهایی جهت رفع این مشکل پیشنهاد شود.
در این مقاله می خوانید :
تعریف ارزشیابی و رابطه ی آن با تدریس
ارزشیابی توصیفی
مقایسه ارزشیابی توصیفی و کمی
دلایل مخالفت معلمین
راهکارهایی جهت رفع این مشکلات
مفاهیم ارزشیابی:
ارزشیابی آخرین مرحله از فرایند تدریس است. در ارزشیابی معلم، با استفاده از روش ها و فنون مختلفی میزان یادگیری فراگیران مورد سنجش قرا می دهد و میزان دستیابی آنها را به هدف های آموزشی که از قبل تعیین شده، مشخص می کند. البته در ارزشیابی نه تنها فراگیران مورد ارزیابی قرار می گیرند بلکه معلم نیز میزان موفقیت خود را در پیاده کردن مراحل مختلف طرح درس خود مورد بررسی قرار می دهد. با بررسی این گونه ی فعالیت فراگیران، معلم می تواند طرح درس خود و مراحل اجرای آن را مورد مطالعه توجه قرار گیرد و اشکالات کار تشخیص داده می شود و شیوه های رفع آن کشف می گردد.
در واقع ارزشیابی با تقسیم هایی که دارد هدف های مختلفی را شامل می شود اما قبل از آنکه تقسیمات ارزشیابی ذکر شود تفاوت ارزشیابی با برخی از مفاهیم ماقبل آن را که شرایط آن را به وجود می آورند بیان شود:
1- اندازه گیری measuretement : یعنی که یک فرد یا یک شیء به چه مقداری از یک خاصیت را داراست و مشخص است که صرفاً به صورت کمی و عددی تعیین می شود. مثلاً قد علی 180 سانتیمتر است. خاصیت بلندی را به سانتیمتر بیان کرد.
2- آزمون testing : ابزار یا شیوه ی منظمی است که برای اندازه گیری نوعی از رفتار استفاده می شود را آزمون می گویند. و کاربرد آن برای اندازه گیری صفات روانی مانند هوش، استعداد، خلاقیت و یادگیری است. و برای این منظور باید به صورت غیر مستقیم اقدام کرد؛ چرا که امکان دسترسی مستقیم به هوش یا خلاقیت هیچ فردی ممکن نیست. بلکه این ابزارها هستند که میزان این صفت ها را معین می کنند.
3- سنجش evalesation : استفاده از آزمون را آزمودن می گویند اما سنجش زمانی صورت می گیرد اندازه گیری به جای آزمون یا علاوه بر آن، وسایل دیگری به کار می روند اطلاق می شود. بنابراین سنجش (ارزشیابی) نوعی اندازه گیری است که مفهوم وسیع تری از آزمودن دارد.
در تعریفی دیگر از ارزشیابی: فرایندی منظم برای تعیین و تشخیص میزان پیشرفت فراگیران در رسیدن به هدف های آموزشی است. (محمد حسن زمان پور، 2005) بیان شد.
ارزشیابی توصیفی Descriptive evaluation :
شیوه و فرایندی به جز آزمون های قلم – کاغذی سرو که تعیین کننده میزان محقق شدن اهداف حیطه های نگرشی و روانی – حرکتی از قبل تعیین شده در تدریس هدف دار Objective instruction است. شیوه هایی مانند 1) آزمون های عملکردی که شامل آزمون کتبی عملکردی – آزمون شناسایی – آزمون انجام عملکرد در موقعیت شبیه سازی – نمونه کار – کار پوشه است، 2) روش سنجش مشاهده ای که شامل فهرست وارسی – مقیاس درجه بندی و واقعه نگاری، 3) شیوه های ویژه ی سنجش که شامل پرسش نامه های بسته پاسخ – پرسش نامه های باز پاسخ و روش تفکیک معنایی می باشد.
یکی از شیوه های فرعی از سه شاخه اصلی فوق در ذیل به اشارت گذاشته می شود تا نخستین قسمت مقاله پایان یابد.
- شیوه انجام عملکرد در موقعیت شبیه سازی (Simulateh portormance):
یک موقعیت شبیه سازی شده یا مصنوعی است که فراگیر باید همان اعمال و رفتار واقعی را به نمایش گذارد در واقع بروز موارد یاد گرفته شده (عملکرد) همانند رانندگی در دستگاه های رایانه ای و یا نمایشی از خرید که فراگیر باید به مغازه برود و با پرداخت اسکناس و محاسبه جمع و تفریق مقدار پول باقی مانده را به درستی حساب کند و با خود برگشت دهد.
- فهرست وارسی (Cheklist):
یک شیوه ی منظم است برای گزارش قضاوت مشاهده گر (معلم) از رفتار فراگیر که تعیین کننده عملکرد فرد در مقایسه با ویژگی مورد نظر است.که همان چک لیست متداول در کلاس هاست.
روش تفکیک معنایی (forced-choice questionries):
از روش های مهم نگرش سنجی است که شامل تعدادی صفت متضاد همانند خوب – بد و زشت – زیبا و یا عاقل – ابله و ... است که هر صفت یک پوستار هفت بخشی را شامل می شود.
* جهت مطالعه بیشتر از خوانندگان دعوت می شود تا کتاب اندازه گیری، سنجش و ارزشیابی دکتر علی اکبر سیف 1382 را مورد مطالعه قرار دهند.
رابطه ی ارزشیابی با تدریس:
اگر تدریسی هدفمند باشد و با توجه به طرح درس Plan teach ارائه گردد و نقش ارزشیابی آغازین و ارزشیابی تکوینی به درستی انجام گیرد و یا تکالیف مورد نظر معلم بر حسب مهارت های آموخته شده باشد و رسیدن به اهداف آموزشی در ارزشیابی پایانی نمایان باشد، در این فرایند تدریس همراه و همگام با ارزشیابی باشد و باعث تقویت ارزشیابی مستمر گردد و در انجام ارزشیابی مستمر موارد اشکال رفع گردد، آن گاه شاهد و ناظر خواهیم بود که قصه ی شب امتحان به پایان رسیده است ولی وقتی داستان تدریس و ماجرای ارزشیابی پایان ترم دو سر یک طناب بزرگی به نام سال تحصیلی هستند نمی توان انتظار داشت که کامیابی در ارزشیابی توصیفی حاصل شود.
ارزشیابی بخشی از تدریس است نه جزیی جداگانه از آن و این مهم ترین تغییر نگرشی است که باید در معلمین حاصل گردد تا پذیرای ارزشیابی توصیفی باشند.
مقایسه فعالیت آموزگاران در ارزشیابی توصیفی و کمی:
ارزشیابی دو نوبته شامل طرح سئوال در طی دو نوبت سال بوده که معلم به طور کامل حدود 2 یا 3 هفته با آن در طول سال دست و پنجه نرم می کرد و پرس کاری ارزشیابی به طور منظم را تحمل می کرد. البته بودند معلمینی که چندین نوبت در طول سال این آزمون ها را برگزار می کردند. (که معمولاً جزء مخالفان طرح توصیفی محسوب نمی شوند) و یا حداکثر 11 لیست معلم با قلم مشکی بدون قلم خوردگی پر می شد و پرونده ی هر یک از نوبت ها در سال تحصیلی را بسته شود؛ تازه نمره ی مستمر لیست معلم را بعد از برگزاری آزمون هر نوبت و ورود نمره ی پایانی در لیست نوشته می شد.
آموزگاران برای درس هدیه های آسمانی امتحان شفاهی و یا بعضاً کتبی در نظر می گیرند به جای پر کردن چک لیست ساده ی آموزشی که در طی هر نوبت تنها 5 بار باید مورد سنجش قرار گیرد.
اما در ارزشیابی توصیفی تهیه پوشه کار دانش آموزان، برگزاری جلسات منظم با اولیا و بررسی این فعالیت ها، پرهیز از اضطراب امتحانات فعالیت های زیادی است که باید انجام گیرد تازه نگارش دفتر ثبت شاخص ها از مهم ترین دغدغه های آموزگاران است.
دلایل مخالفت:
- از مهم ترین دلایل مخالفت، فعالیت های زیادی است که به ظاهر نمایان می شود. آموزگارانی که نقش فعالیت هایشان را در ارزشیابی دو نوبته شامل تکمیل چک لیست هدیه های آسمانی، چک لیست علوم و یا تهیه گزارش های مختلف روزمره را کم رنگ کرده اند در این ورطه گرفتار طوفان فعالیت می شوند.
آن هایی که پایه های پایین تر را به خاطر اوراق امتحام کمتر بر می گزیدند حال در این ماجرا بیشترین دردسر را تحمل می کنند.
ناآگاهی از فایده ها و ثمرات این طرح و توجیه اشتباه معلمین و دیدن ظاهر کار از جمله دلایل مخالفت است. آموزگاری که تفاوت پوشه کار با کاردستی را پیش خود یکسان می دارند و یا امکان انجام شدن چنین فعالیت ها در مدارس را غیر ممکن می داند چگونه می توان انتظار داشت تا حوصله کند و رغبت به خرج دهد تا
فعالیت های شاگردان را به تفکیک نوع عمل طبقه بندی کند و نتیجه گیری که آیا به فلان مهارت رسیده است یا خیر.
- کتب درسی حاضر از عوامل مهم مخالفت آموزگاران است. آن ها معتقدند که شاگردان همان منابع چند ساله ی مثلا ریاضی را می آموختند و امتحان می دادند دیگر چرا زور می کنند با شیوه ی جدید فهرست وارسی و یا واقعه نگاری مورد سنجش قرار گیرد.
حجم کتب هم از دلایل دیگر مخالفت آموزگاران است که ترافیک زیادی به وجود می آورد.
- رسانه ها از جمله عاملینی هستند که مخالفت خانواده هارا سبب می شوند. مجری معروف برنامه های کودک وقتی سراغ معدل بچه هایی را می گیرد که با برنامه تلفنی تماس می گیرند خود انگیزه ی مهمی است برای خانواده ها که آن ها هنوز به دنبال نمره ی 20 باشند. هنوز انتظار داشته باشند که نمرات 20 در کارنامه ی بچه هایشان رژه بروند.
مادری هنگامی که کارنامه کودک کلاس دوم خود را گرفت رو به مدیر پرسید من از کجا بدانم درس پسرم چگونه بود؟ و مدیر دبستان سعی در تعریف آیتم های خیلی خوب که شامل 20-18 و خوب و ... کرد.
رسانه ها هم باید همگان با آموزش و پرورش فرهنگ خانواده ها را نسبت به موضوع ارزشیابی تغییر دهند.
نگرش جدایی درس از امتحان که عمده ترین مشکل در این زمین است.
عادت به وضع موجود، حاضر به تغییر شیوه ی کاری خود نیستند. این دلیل در اکثر مشاغل صدق می کند و ضرب المثل معروف که «هر تغییری با مقاومت همراست» در این نکته هم صدق می کند.
- تعداد زیاد شاگردان در یک کلاس؛ و یا چند پایه بودن در یک کلاس.
راهکارها:
به نظر نگارنده بهتر است با برپایی کلاس های ضمن خدمت اما این بار نه به صورت متداول آن که با نمره پایان پذیرد.
جالب است برای آموزگارانی که در کلاس طرح ارزشیابی توصیفی حاضر می شوند در پایان امتحان کتبی انجام می شد بلکه با تهیه CD های آموزشی جهت تغییر نگرش اقدام گردد.
هنگامی که شورای عالی انقلاب فرهنگی کشور هدف آموزش در کشور را پرورش دانشمندان و عالمان آگاه به علم روز می داند آیا هنوز با تکیه بر محفوظات که از عیوب ارزشیابی کمی بوده حاصل می شود؟ آیا آموزگاری که با داشتن فلسفه پایدارگرایی خود حاضر به تغییر نیست، می تواند فرزندان ایران را به این هدف برساند؟
1- در ابتدا با تهیه CD های کوتاه تصویری، نسبت به تغییر نگرش آموزگاران اقدام گردد. حتی در پایان به جای امتحان کتبی طرح شیوه ای برای ارزشیابی پایانی یا تکوینی ارائه گردد وطرح ابزارهایی جهت ارزشیابی توصیفی بیان کند،تا گواهی قبولی در آن دوره آموزشی صادر گردد. و طرح ابزارهایی جهت ارزشیابی توصیفی بیان کند،و تازه به خلاقیت ها امتیازات ویژهای تعلق گیرد.
2- برگزاری مسابقات بعد از آموزش در سطح مناطق و همراه با جوایز که نقش انگیزشی داشته باشد. البته بهتر است که این مسابقات به صورت گروهی باشد و جوایز آن هم همین طور تا آموزگاران خود با کار گروهی و مشکلات انجام آن در حین فعالیت آشنا شوند.
3- همکاری آموزش و پرورش و صدا و سیما جهت معرفی این طرح برای خانواده ها و یا حتی ساختن انیمیشن های جالب جهت معرفی فایده های این طرح. (همانند انیمیشن سیا ساکتی و فرهنگ سازی محیط زیست)
4- تغییر کتب درسی که همراه با تصاویر زیاد و نکته های کم باشد که این تغییرات در کتاب هدیه های آسمانی و علوم تجربی مشاهده می شود ولی بهتر است در سایر دروس هم لحاظ گردد.
فراوانی مطالب بهتر است با شرایط کار جدید آموزگار هماهنگ گردد اگر آموزگار مجبور به انتقال اطلاعات باشد (مانند تاریخ و مدنی پنجم) نمی تواند به سایر وظایف برسد.
5- جمعیت زیاد کلاس ها و مرتب کردن کارها و ... را می توان با کمک یک اولیا که به طور نوبتی در طول سال در کلاس 30 نفری کمتر از 9 بار اتفاق می افتد مرتفع کرد. این کار را می توان با گروه بندی اولیا و انتخاب یک گروه در روز خاص هفته حل کرد به طور قطع مشکلات کار معلمین برای خانواده ها نمایان می شود. رابطه ی اولیای مدرسه و اولیه ی خانه نزدیک تر می شود و دانش آموز شاهد هماهنگی مدرسه و منزل می شود و دوگانگی فرهنگی کمتر نمود می کند.
و یا الحمدالله مدارس پرجمعیت دستگاه رایانه دارند. معلم در زنگ تفریح کافی است کارهای قابل اسکن را در یک فایل مخصوص هر شاگرد نگهداری کند تا این صورت مشکل بایگانی کلاس هم حل شود و هنگام ارائه کار به خانواده ها با استخراج اطلاعات بر روی CD کار به منزل رفته و کمک بیشتری به خود ارزیابی می نماید.
6- در کلاس های چند پایه که می توان از شاگردان کلاس بالا کمک گرفت و مشکلات را به حداقل رساند البته در این مدارس مشکلات فراوان است ولی با تجمیع مدارس روستایی دیگر شاهد مدارس چند پایه نخواهیم بود.
7- استفاده از تابستان چرا مدرسه تیر و مرداد ماه تعطیل است؟ و فقط هفته ای دو روز در مدرسه باز می شود؟
چرا از فضای آن استفاده نمی شود. پیشنهاد می ش0ود آموزگاران در تابستان هر سال در مدرسه حاضر شوند و طرح درس روزانه، ماهانه و سالانه دروس خود را هماهنگ با همکاران هم پایه آماده کنند. مطمئن هستم که با مخالفت فراوانی مطرح خواهد بود. اما به ثمرات آن هم بیندیشیم.
آموزگاری که با تقویم کاری یک ساله وارد کلاس شود از قافله ی کار زیاد عقب نمی ماند.
8- برای آموزگارانی که ارزشیابی توصیفی انجام می دهند یک پاداش یا درصدی به حق شغل شان افزوده گردد تا حالت انگیزشی برای آنان پیدا کند
منابع: دپارتمان آموزشی علوم تربیتی/موسسه آزاد آموزش عالی ماهان /تهران88
پس از 13تا بهار تحصیلی که از روستاهای دوردست نکا آغازشدوبه مرکز استان رسید والان در بابل در حال ادامه است و هنوز به زادگاهش دیارنیما نرسیده،به دنیای پرازشگفتی اینترنت اومدم تا بگم من اینارو بلدم