تحقیقات آموزش ابتدایی

چکیده

 از آنجایی که پروژه ارائه در کلاس روش های تدریس پیشرفته مبحث اهداف بوده ارتباط  اهداف و آزمون های عملکردی یکی از ابزارهای ارزشیابی توصیفی را، اندیشه کردم پس از فراخوان عمومی گروه  آموزشی استان مازندران در سال تحصیلی 90-1389مبنی بر طراحی آزمون عملکردی، وداوری یک مرحله احساس شد همکاران آموزگار شناخـت کافی در باب آزمـون عملکردی نداشتـه و لازم به آموزش های مربوطه دارند،در این مقاله اشاره کوتاهی به دلایل ارزشیابی توصیفی گردید ودر ادامه تعریفی از آزمون عملکردی و نمونه های کاربردی اشاره شد، شرایط لازم برای  پیدا کردن اهداف،طرح و اجرای آزمون توضیح داده شـد و درپایان تعریفـی از  ارائه گردید.    

مقدمه

   در دهه هفتاد قرن هجری شمسی کیفیّت آموزشی تحت تأثیر شرایط جهانی و همچنین چالشهای پیش روی نظام آموزشی، یکی از مسائل اساسی نظام آموزشی شدوضروری می نمودکه مواجه با این مسئله به دو سؤال اساسی،پاسخ گو باشندوبرای آن چاره جـویی نماید1- چگونه دانش آموزان بهتر یاد می گیرند؟این سؤال به بهبود کیفیت جریان یاددگیری در مدرسه توجۀ دارد. 2- چگونه معلمان می توانند بهتر آموزش دهند؟ این سؤال به بهبود جریان یاددهی نظر دارد(حسنی و احمدی،1384). برای پاسخ گویی به دوسؤال فوق الذکر  دانش فراشناختی به کمک علوم آموزش و پرورش آمد،تا یادگیرنده را متوجّه کندکه چگونه و به چه صورت یک فعالیّت یادگیری را پی گیری کند تا به هدف مورد نظر دست پیدا کند.

یکی از ابزارهای ارزشیابی توصیفی آزمون عملکردی است؛در ابتدا تعریفی از آزمون عملکردی ارایه می شود اما نگارنده سعی در ارایه تعریف جدیدتری از آزمون عملکردی دارد که در ادامه معرفی خواهد کرد:به نقل از سیف( 1389،ص239) بنا با تعریف بایلرو اسنومن(1993) "آن دسته از وسایل اندازه گیری که می کوشند تا بسنجد که چگونه کسی می تواند کاری را انجام دهد غالباً آزمون عملکردی نام دارند" البته آن چه در این فرایند بسیارمهم است چگونگی طراحی ، اجرای و استفاده آن است که آن هم بر اساس هدف های آموزشی درسها استوار است؛ معلمان آگاه  که با  فن تحلیل محتوا در آغاز فرایند طراحی و تدوین طرح درس و به طبع آن آزمون عملکردی مورد نظرسعی در شناسایی و استخراج اهداف هر موضوع درسی می نمایند و فرایند تدریس خویش را بر آن استوار می کنند؛ بدون تردید بهتر از سایر همکاران خود قادر خواهند بود تا آزمون عملکردی مناسب تری را ابداع نمایند؛ چرا که پایه های اساسی آزمون عملکردی مشخص شدن هدف های دقیق (جزیی)آموزشی است. واین هدف های دقیق حاصل تجزیه هدف کلی است واین هدف ها هر چه ریزتر شوند،روند بررسی رشد فراگیر مشهودتر خواهد بود(صفوی،1379 )؛ ولی این تجزیه باید به گونه ای باشد که قابلیت آموزش و سنجش را داشته باشند؛" به طور آشکار،درجه اندازه پذیری کلید شناسایی هدف های آموزشی خوب است.هدفی که اندازه پذیر است هر چه گسترده تر باشد،بهتراست(پوفام،2002،ص98 به نقل از سیف،1389،ص127).همان گونه که در تعریف آزمون عملکردی عنوان شد موضوع آزمون عملکردی بررسی چگونگی رسیدن به هدف های آموزشی است برهمین اساس بسیاری ازآزمون عملکردی رایج در دسته ی اشتباه متداول قرار می گیرند. به یک نمونه از این آزمون های عملکردی اشاره شده توجه فرمایید (کمیسیون بهبود و کیفیت بخشی به فرایند تحصیلی و تربیتی دوره ابتدایی استان اصفهان،89-88)

در حالی که همین پرسش را با سؤال زیر می توان مطرح کرد:

 دانش آموزان کلاس چهارم برای رفتن به اردو28000 تومان کرایه ي اتوبوس(برای کل کلاس)  3000تومان هزینه ناهار و 400تومان هزینه ورودی به اردوگاه (ناهار و ورودی برای هر نفر) لازم است، اگر دانش آموزان کلاس 28 نفر باشند هر نفر چند تومان باید پرداخت کند؟

آیا بین این دو پرسش تفاوت واقعاً چشم گیری وجود دارد؟ آیا آن چه در این جا به عنوان آزمون عملکردی عنوان شد با تعریفی که از آن در ابتدا عرضه شد برابری دارد؟آن چه مشاهده شد این است که گروهی از آموزگاران با قطعه بندی پرسش های تشریحی وبا طولانی تر کردن سؤال که یکی از تکنیک های طراحی پرسش های باز پاسخ است(رستگار،1385)،سعی در القای آن به عنوان آزمون عملکردی دارند، در حالی که لازم است تا پرسش هایی را که قابلیت طرح با شیوه ی سؤالات باز پاسخ دارند به همان نوع محول گردند (سیف،1389) و سعی شود  تا از مهارت های لازم در سنجش عملکردی بهره برداری کنیم.البته نوع مداد- کاغذی آزمون عملکردی هم دارای ویژگی های خاصی است ،صد البته که آزمون عملکردی هم بر مهارت های فرایندی و هم بر مهارت های فراورده ای تأکیدمی کند(سیف،1389).امّا این فراورده که نقطه ی مشترک بین آزمون های عملکردی و سؤالات باز پاسخ می باشد وبراساس فراورده هایی شکل می گیرد که قابل اندازه گیری و تکرار است؛ واین مهارت های فراورده ای معمولاٌ در مرحله ی کاربست در حیطه شناختی آغاز می شود.

اهداف شناختی و آزمون عملکردی :

از آن جایی که آزمون عملکردی سعی در سنجش عملکردی افراد در فرایند نیل به اهداف آموزشی و در نهایت میزان تحقق اهداف از پیش تعیین شده دارد، پس لازم است تا فراگیران با انجام فعالیت هایـی که لازمه اش به کار گیری ابزار و نشان دادن مهارت هایی نظیر:خواندن وسایل اندازه گیری، انجام آزمایشات متفاوت و ... را دارد و سپس بررسی شرایط فعالیت برای چگونگی ادامه کار و مقایسه دفعات مختلف کار و در پایان نتیجه گیری و یا خلق مورد جدیدی داردلازم است که کف آزمون عملکردی از مرحله کاربست در حیطه شناختی بلوم و یا مرحله به کاربستن در حیطه شناختی تجدید نظر شده توسط ( آندرسون و همکاران2001،) لحاظ گردد.

یک پیشنهاد :

آزمون عملکردی مبنی بر هدف های رفتاری است و هدف های رفتاری کامل نیز ویژگی هایی به شرح زیر دارد:" 1- مخاطب دارد. 2- با یک فعل رفتاری بیان می شود. 3- شرایط فیزیکی ، روانی  لازم برای انجام عمل، معین شود. 4- معیار و درجه مورد نظر تأیید گردد" (صفوی ،1379 ). اگر آزمون عملکردی را همانند یک چهارپایه در نظر بگیریم و شکل 1 را خواهیم دید.

مخاطب : ممکن است با داشتن هدف های کلی آموزش، هدف های مورد نظر(دقیق) برای هر دانش آموز با دانش آموزی دیگر یا گروهی با گروهی دیگر متفاوت باشد یعنی در نظر گرفتن تفاوت فردی.

فعل رفتاری : که نشان دهنده ی خروجی نوع یادگیری، مهارت ها، عادت های کاری، نظیر:نگرش های اجتماعی، علاقه ها، ارج گذاری یا قدردانی و سازگاری است (سیف،1389).

شرایط فیزیکی ، روانی : شرایط انجام و انتظار از مخاطب در فضای خاص باید اعلام گردد و این شرایط می تواند زمان در اختیار مخاطب، میزان دسترسی به ابزار، چگونگی لباس پوشیدن، فضای خاص روانی مثل آرامش، بدون استرس و یا چگونگی انجام فرایند را شامل می شود.   

معیار و درجه : همان استانداردهای مورد نظر وملاک داوری است، که عملکرد فراگیربرحسب معیارهای از قبل مشخص شده مورد سنجش قرار می گیرد تا میزان حصول هدف های از قبل مشخص شده معین گردد.

همان گونه که مشاهده می شود در این مثال به کاربرد هر مایع و نقش جداگانه آن ، که در چربی زدایی دارد که باید در ابتدا مورد بررسی قرار گیرد تا در پایان با ترکیب و میزان نسبت ترکیب مایعات محلولی قوی تر درست نماید؛ که بعد از به کاربستن،تجزیه و تحلیل، مقایسه کردن در انتها نوبت به آفریدن مورد سنجش قرار گیرد؛ آموزگار می تواند هم سنجش فرایندی و هم فراورده ای را ارزشیابی کند.

مثال2:

در این آزمون علاوه بر دانش آموز، خانواده او یعنی همیار مدرسه در تربیت کودک برای زندگی فردا همراه با او درگیر آزمایش و خطا از یک سو وشبیه سازی به انسان های نخستین و قدردانی علوم و پیشرفت های آدمی از دیگر سو را درخود نهان دارد.

تعریف نگارنده از آزمون های عملکردی:

از بررسی به عمل آمده می توان به نتیجه رسید که آزمون عملکردی باید کاملاً بر پایه ی اهداف موضوع آموزش استوار گردد و موارد تشکیل دهنده ی آن نیز باید در راستای هدف مشخص شده حرکت نماید تا میزان حصول اهداف از پیش تعیین و دلایل احتمالی عدم دسترسی نیز مشخص گردد؛از این رو تعریف نگارنده ازآزمون عملکردی چنین است:

فرایندی بر اساس هدف های دقیق آموزشی جهت سو دادن به درس جدید که میزان و چگونگی رشد یادگیری را در فراگیران نشان می دهد.

منابع:

  سیف،علی اکبر(1389) روان شناسی پرورشی نوین، ویرایش ششم ، تهران ، چاپ دوران 

سیف علی اکبر(1389) اندازه گیری،سنجش و ارزشیابی آموزشی ، ویرایش پنجم ، تهران ، چاپ دوران       رستگار، طاهره (1385) ارزشیابی در خدمت آموزش ، تهران ، انتشارات مدرسه

صفوی ، امان الله (1379) کلیات ،روش ها و فنون تدریس ،کتب درسی مراکز تربیت معلم